شاید در مرحله پس از یادگیری اولیه تار یا سه تار، مطلبی که در ذهن بیشتر هنرجویان علاقه مند به موسیقی سنتی ایرانی وجود دارد اینست که چگونه از خودمان آهنگ بسازیم و یا لااقل یک جمله از خود بیافرینیم؟

در مقاله پیشین گفتیم موسیقی دارای ۲ رکن اصلی می باشد: ملودی و ریتم

بنابراین اگر بخواهیم دارای قدرت بداهه نوازی بالاتری باشیم می باید در هر دو زمینه قوی باشیم.

در زمینه ریتم سخن به میان رفت که چگونه باید در آن قوی شویم.

اما در بحث ملودی، همانگونه که می دانیم، از لحاظ تنوع و رنگ بندی، ملودی های موسیقی ایرانی بر اساس دستگاه استوارند و بنابراین می باید در زمینه ردیف دستگاهی موسیقی ایران مطالعه کافی داشته باشیم.

 

از دید مطالعه، می باید یک یا در ردیف را در آستانه اعلا بلد باشیم بگونه ای که اگر گفتند فلان گوشه موسیقی ایرانی ( مثلا گوشه بیداد) ملودی مورد نظر در گوش مان خوانده شود و اصطلاحا بتوانیم آن را به یاد بیاوریم و در کنار مطالعه ردیف، حتما با گوش خود و با دقت به آثار بزرگان در این زمینه گوش دهیم تا ببینیم آنها چگونه‌ آن گوشه یا دستگاه را نواختند و بتوانیم الگو های ذهنی خود را در نوازندگی بیشتر کنیم و حتی گذشتگان بر این باورند که می باید آثار بزرگان را در هر دستگاهی که بررسی می کنید، گوش کنید تا مانند خودشان بطور کپی برابر با اصل اجرا نمایید.

در کنار این پژوهش ها بر اساس ردیف، شما می بایست اتود روزانه خود را از یاد نبرید تا بتوانید هرجا آنطور که می خواهید بنوازید بگونه ای که هر طور ذهن تان دستور داد، دست بنوازد و اصطلاحا کم نیاورد.

 

 

با این اوصاف می‌توانیم بطور خلاصه بگوییم که بداهه نوازی در تار و سه تار به درک موارد زیر بستگی دارد:

 

در کنار این موارد، رنگ آمیزی صوتی جمله های ساز شامل :

تاکید بر نتی خاص هنگام تکنوازی

داشتن سکوت های معنادار در میان جملات موسیقی

آهسته و نرم نواختن بخشی از جملات موسیقی و در بخشی دیگر با شدت نواخت

ترکیب نواختن بصورت تک سیم یا واخوان 

ترکیب نواختن جملات در پایین دسته و بالادسته ساز را هم از یاد نبرید.

حال با در نظر گرفتن همه این موارد، می باید در آنی خاص، حال ذهن تان را در یابید تا بر روی ساز بتوانید آن را جاری کنید. از آنجا که شخصیت افراد و شیوه زندگی شان با هم متفاوت است، ساز برون آمده از همه با هم فرق دارد. افراد آرام دنبال نواختن ملایم و افراد دردمند دارای درد و سوز گفتاری در ساز خود می باشند و در این میان، ساز به شما خواهد گفت که شما چگونه اید؟ و شاید یکی از والاترین زیبایی هایی که هر فرد می تواند بدست آورد، زبان درونش باشد که گذشتگان گفته اند:

بعضی از اساتید بزرگ موسیقی ایران، حال خود را با غزل و ادبیات غنایی چون حافظ، مولانا و… بیشتر درک می‌نمودند و به عمق ژرفای درون خود می رسیدند و پس از آن بر روی ساز خود جاری می کردند و بداهه نوازی می نمودند که از این جمله می‌توان به اساتیدی چون: مهدی خالدی، محمدرضا لطفی و پرویز مشکاتیان اشاره نمود.

 

بنابراین حتی بسیاری از وقایع روزانه ای که هنرمند در زندگی خود در پیش رو می‌بیند از آن براحتی نمی گذرد و آن را با درون خود یکی نموده و با بداهه ای بر روی ساز خود، احساس خود را نسبت به آن بیان می نماید.

از این جمله می توان به قطعاتی چون:

قطعه سلام استاد حسن کسایی در چهارگاه، سرود ملی ای ایران اثر استاد روح الله خالقی در آواز دشتی اشاره نمود.

 

گاه در مواردی اتفاق افتاده که حتی ریتمی خاص در ذهن نوازنده شکل گرفته و با پردازش آن ریتم در ذهن در دستگاهی خاص، به آهنگی جدید دست یافته است که از اینگونه می توان به آهنگ شیدایی اثر استاد پرویز مشکاتیان اشاره نمود که بر اساس دور ریتمیک خاص از استاد ناصر فرهنگفر این آهنگ ساخته شده است.