مضراب شلال در نوازندگی تار و سه تار
در لغت نامه دهخدا، واژه شلال به معنای تیز و برنده کاری را انجام دادن می باشد.
در نوازندگی سازهای ایرانی بخصوص تار و سه تار، به منزله یکی از تکنیک های رایج مضرابی با الگوی مضرابی ” راست- چپ، راست-چپ ” با سرعت بالا می باشد به بیانی دیگر، الگوی مضراب شلال، دارای چهار مضراب پشت سر هم با الگوی یادشده می باشند و سرعت آن بگونه ای است که سه مضراب اول آن ( راست-چپ-راست) زینت آخرین نت آن که مضراب چپ است، می باشد.
دقت کنید که در اجرای مضراب شلال، برای زیبایی کامل آن، مضراب های راست و چپ باید بصورت کاملا آّبشاری بوده و بدور از هرگونه انقباض ذهن و یا عضلانی مضراب باشد.
نکته حائز اهمیت در اجرای مضراب شلال در نوازندگی تار و سه تار، در زمانبندی اجرای نت های “راست چپ راست چپ ” آن، در قطعات ضربی می باشد. برطبق نظر اساتید مانند حسین علیزاده( مراجعه به درس 110 کتاب دستور سه تار) و کیوان ساکت ( مراجعه به درس 13دفتر دوم بیایید تار و سه تار بنوازیم) زمان 3نت اول مضراب شلال باید برابر با زمان آخرین نت آن (که مضراب چپ می باشد) برابر باشد که اگر بخواهیم در قالب یک ضرب پا توصیف کنیم، می توانیم بصورت دو نت چنگ در نظر بگیریم که سه نت اول آن برابر با چنگ اول (تریوله دولاچنگ) و نت آخر (مضراب چپ) برابر با چنگ دومی باشد.
نمونه های زیبای اجرای مضراب شلال را در آثار بزرگانی چون احمد عبادی، داریوش طلایی و محمدرضا لطفی می توان دید. در ردیف اساتید گذشته نیز مانند میرزاعبدالله از اینگونه مضراب دیده می شود.( مانند گوشه مجلس افروز در دستگاه شور)
نمونه مضراب شلال استاد داریوش طلایی در آلبوم دلگشا
در این میان، نظر استاد جلال ذوالفنون بر خلاف نظر دیگران بوده و نظرشان بر اساس مضراب ریزی است که با مضراب راست قوی به پایان برسد( مراجعه به درس گریلی ص68 از کتاب آموزش سه تار جلد اول) که البته اینگونه مضراب در آثار بزرگان دیده نشده است.
تفاوت اجرایی مضراب شلال با الگوی مضرابی درّاب-چپ :
همانگونه که در بالا گفته شد، در اجرای مضراب شلال، تمامی مضراب های راست و چپ تشکیل دهنده آن بصورت کاملا پشت سرهم می باشند و در این میان، تنها مضراب چپِ آخر آن نمایان می باشد و همین باعث تفاوت اجرای مضراب شلال با مضراب درّاب-چپ می باشد.
با اینکه در مضراب درّاب-چپ نیز 4 مضراب (بصورت یکی در میان راست و چپ) می باشد اما در درّاب-چپ ، 3مضراب اول آن بصورت بسیار سریع ( که راست آخر در درّاب کاملا نمایان است) و مضراب چپ آخر باید فاصله ای با مضراب درّاب داشته باشد که نمایان باشد و بنابراین در مضراب درّاب-چپ ، سومین مضراب( راست) و آخرین مضراب (چپ) کاملا نمایان می باشند و فاصله زمانی آنها بگونه ای است که در گذشته بعنوان پایه اصلی مضرابی چهارمضراب ها با ریتم 6/16 ( مانند چهارمضراب ماهور درویش خان ) بوده اند که این موضوع در اجرای مضراب شلال کاملا منتفی است.
برای اطلاع بیشتر از تفاوت مضراب درّاب-چپ با مضراب شلال به نمونه ای از تمرین مضراب درّاب-چپ در درس 6 از کتاب چرخ نیلوفری با عنوان پرده سه گاه نوشته استاد کیوان ساکت مراجعه نمایید.
سخن پایانی
متاسفانه این روزها استفاده از تکنیک مضرابی شلال(بر خلاف زیبایی آن) کمتر مورد توجه نوازندگان تار و سه تار واقع شده است و تکنیک های اجرایی رایج مضرابی بر روی تار و سه تار،در الگوهای مضراب درّاب و تک ریز رایج می باشد.
برای درک بیشتر از مقاله گفته شده پیرامون مضراب شلال، در اینجا از شما خواننده گرامی دعوت می کنیم ویدئوی آموزشی ما ( که مربوط به آموزش اجرای مضراب شلال در قطعات آوازی با سه تار می باشد ) را ببینید.
خانه سه تار محلی برای ارایه مطالبی پژوهشی ، آموزشی در زمینه سازهای سنتی ایرانی بخصوص سه تار و تار می باشد . همچنین تلاش نموده ایم در حد توان با تحقیق و بررسی بهترین سازها را معرفی و برای فروش عرضه نماییم .