ردیف در موسیقی ایرانی

نقش ردیف در موسیقی ایرانی چیست؟

در ابتدای این مقاله در باره فلسفه ردیف در موسیقی ایرانی باید گفت با توجه به میراث کهن به یاد مانده از گذشته دور ایران زمین و نغمه های زیبای بجا مانده از بزرگان ما در طول تاریخ ، این نغمه ها بصورت سینه به سینه به ما رسیده و توسط اساتید دوره قاجار ( میرزاعبدالله، آقاحسینقلی، مهدی قلی هدایت و….) جمع آوری گردیده که بصورت تئوری موسیقی دستگاهی در قالب ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی ارائه گردیده است.

بنابراین ردیف موسیقی ایرانی چیزی جز نغمه های باستانی ما که از دوره باستان در قالب مقام های خاص به ما رسید ه اند و امروزه توسط اساتید تئوریزه شده واین نغمه ها در قالب هفت دستگاه بصورت جامع ارائه گردیده اند، نمی باشد که ریشه ای کهن دارد و اگر نوازنده و یا خواننده ای بر این مبنا موسیقی بیافریند، سبک موسیقی سنتی ناميده می شود.

به بیانی دیگر، موسیقی سنتی نقش بر فرهنگ کهن ایران زمین دارد که البته ارتباط آن با پارامترهای فرهنگی ایران، مانند شعر و عرفان نیز وجود داشته است که در نتیجه، نوازنده موسیقی سنتی مانند نوازندگان تار و سه تار، با بهره گیری از حال درون خود ( چه بسا ممکنست این حال را از شعری خاص درک کرده باشند) به بیان خاصی در آنِ خود شدند و حال خود را با ساز به نحوی خاص بیان نمودند که این امر به بداهه نوازی مشهور است و البته لازمه آن، تسلط کامل نوازنده به دستگاه ها می باشد و در مقالات گذشته در این باره سخن به میان آمد.

در عصر کنونی با توجه به گسترش موسیقی بر پایه دانش در جهان، و بررسی آن بر اساس گام های مختلف، در موسیقی ایران نیز تاثیر مثبتی در این راستا داشته که با زحمت و همت اساتید بزرگی چون کلنل علینقی وزیری، نت نویسی در موسیقی ایرانی گسترش پیدا نمود و باعث آن شد تا آثار بسیاری از گذشتگان و ردیف های امروزی بصورت مکتوب به ما منتقل گردد و همچنین ارکستراسیون در موسیقی ایران شکل گرفته و دریچه جدیدی بر ارائه موسیقی ایران باز شد که البته باید یادآور شد در این نقش نیز در جوهره موسیقی، ردیف نهفته است مانند آثار ارکسترال استاد روح الله خالقی و …

بنابراین بهره گیری از ردیف موسیقی در نوازندگی و آهنگسازی، نه با دیدگاه اصرار بر استفاده از تئوری موسیقی ایرانی، بلکه از آن رو که ریشه در شعر و فرهنگ باستانی ما دارد مهم می باشد و چه بسا نغمه های باستانی ما از دیرباز که سینه به سینه به ما رسیده است هنوز هم برای ما تازگی دارند مانند نغمه باستانی ضرب اصول در دستگاه شور که حافظ از آن چنین یاد کرده است:

که بار غمم بر زمین دوخت پای

به ضرب اصولم بر آور زجای

چگونه از کتاب های ردیف دستگاهی استفاده نماییم؟

در پاسخ باید گفت با توجه به توضیح بالا، موسیقی ایرانی بر اساس حال درونی نوازنده می باشد و بنابراین در صورت اجرای کتاب نت ردیف های مختلف، می باید آنقدر بنوازیم و تکرار کنیم تا پس از حفظ جمله های ردیف، حال درونی آن گوشه را درک کنیم که این درک به بیان ما در نوازندگی و همچنین آهنگسازی می تواند بسیار کمک نماید در این راستا به شما خواننده گرامی پیشنهاد می گردد در صورت درک از ردیف ( حتی مختصر) از هر دستگاه و یا گوشه به کتاب دوره متوسطه آموزش تار و سه تار استاد حسین علیزاده مراجعه فرمایید تا ببینید چگونه به زیبایی این گوشه های دستگاه های مختلف در قالب آهنگ هایی چون پیش درآمد ، رنگ و چهارمضراب استفاده شدند.

سخن پایانی در مورد ردیف در موسیقی ایرانی

در پایان می توان گفت هر نوازنده موسیقی سنتی از مفهوم ردیف در موسیقی ایرانی ، و همچنین نواختن ردیف دستگاهی ( به شیوه ای که در این مقاله گفته شد) برداشتی از آن دستگاه دارد و بنابراین می باید حال درونی نوازندگان بزرگ موسیقی را گوش دهیم و حتی جمله های نواخته شده آنها را مانند خودشان کپی کنیم تا بتوانیم ذهن خود را از نوازندگی در دستگاه های مختلف بر اساس سبک های مختلف نوازندگان بزرگ ( اساتیدی چون : احمد عبادی، جلیل شهناز، حسن کسایی، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و…) پربار تر نماییم و در نهایت با دل خود بنوازیم.