رِنگ در موسیقی ایرانی :
در لغت به معنای آهنگ شاد است که انسان را به رقص وا می دارد.
با توجه به تحولات گسترده از دوره قاجار در موسیقی ایرانی، فرم های متنوعی در اجرای موسیقی پدید آمدند از قبیل: پیش درآمد، چهارمضراب ، رنگ و… که هریک دارای چهارچوب مشخصی از نظر بیان در موسیقی ایرانی را شامل می شوند.
فرم رنگ ها از نظر چهارچوب با هم متفاوتند بدین مفهوم که در گذشته، اساتید دوره قاجار مانند میرزاعبدالله و میرزاحسینقلی که با زحمت بسیار ردیف موسیقی ایرانی را گردآوری نمودند و امروزه کتاب های ردیف این بزرگان در اختیار ماست. پیشنهاد می کنیم از کتابهای رایگان سایت و همچنین از بانک نت سایت دیدن فرمایید.
با توجه به مطالعه و بررسی ردیف هر دستگاه میتوان دریافت که بعضی از رنگ های موجود در ردیف، دارای ملودی خاصی با ریتم مشخص می باشند که در اکثر گوشه های موجود در هردستگاه پردش ملودیک دارد و به بیانی دیگر میتوان با اجرای آن رنگ، دستگاه را در قالب یک آهنگ (با حالات متغیر در گوشه های مدال مانند مخالف سه گاه)، درک نمود مانند رنگ فرح در دستگاه همایون و یا رنگ دلگشا در دستگاه سه گاه.
اما امروزه وقتی صحبت از رنگ در موسیقی میشود، ناخودآگاه در ذهن نوازنده، آهنگ شاد تداعی میگردد که معمولا با ریتم 8/6 و سرعت نسبتا تند اجرا می شود.
استاد فقید موسیقی ایران ، محمدرضا لطفی در کتاب سال شیدا میفرمایند:
در ردیف موسیقی ایرانی، همه رنگ ها در فرم بلندی به نام شهرآشوب گرد آمده اند و شهرآشوب ها طوری ساختمان بندی شده اند که با فرم رقص کلاسیک دوران قاجار هماهنگی داشته باشند. هر فراز شهرآشوب برای نوعی از رقص درست شده و به همین خاطر شهرآشوب با یک ریتم(سرعت)، اجرا نمی شود بگونه ای که رفته رفته تند می شود.
رنگ های ردیف ها یا شهرآشوب ها و ضربی هایش مانند رنگ حربی (که نوعی رقص جنگ است) و یا رنگ یکچوبه ( رقص چوبی که با آن قوچانیان و قشقاییان می رقصند) از محتوای بسیار خوبی برخوردارند و همین محتوا باعث میشود خود را از رنگ های بازاری جدا کنند.
در اواخر دوره قاجار اساتیدی مانند درویش خان، نی داوود و شهنازی به ساخت اینگونه رنگ ها مبادرت کردند و این فرم بسیار زیبا را بصورت بسیار هنری تکامل بخشیدند.
رنگ های این اساتید به معنویت موسیقی کمک شایانی کرده و سماع عرفانی را تقویت می کند( البته غرض شادمانی سطحی نیست) . در هر حال باید اذعان داشت که فرم رنگ فرمی است برای رقص ایرانی اما نوعی از آن می تواند برای سماع روحانی نیز استفاده شود مانند رنگ های درویش خان.
کاربرد اجرای رنگ در موسیقی امروزی ایران
امروزه با توجه به رواج اجراهای صحنه ای (کنسرت) در موسیقی ایرانی و از سویی با توجه به سرگذشت غم انگیز ایران زمین در گذر زمان، از اینرو در موسیقی ما نیز تاثیر گذاشته و در اجراهای صحنه ای که نوازنده و یا خواننده اجرا می نموده ، موسیقی همراه با حزن خاصی اجرا می شده و از اینرو برای پایان دادن به اجرای کنسرت، در پایان برنامه موسیقی، از فرم رِنگ استفاده می شده تا فضای اندوهگین در ذهن شنونده پاک گردد که از این رو، اجرای رنگ ها بخصوص در بخش های پایانی کنسرت ها بسیار رایج شده است.
آهنگسازان بسیاری در آفرینش رنگ در موسیقی ایرانی نقش داشتند و هنوز آثار آنها برای شنوندگان تازگی دارد و از جمله مهمترین آنها میتوان به : درویش خان، علی اکبرخان شهنازی و رکن الدین مختاری اشاره نمود.
آیا همه رِنگ ها دارای ریتم 6/8 هستند؟
با توجه به مطالب گفته شده در بالا میتوان گفت که رنگ های موسیقی ایران، دو دسته اند:
1-رنگ های موجود در ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی دارای ریتم های مختلفی هستند و لزوما دارای ریتم ترکیبی ( مانند 6/8 ) نمی باشند برای مثال:
رنگ دلگشا در سه گاه 2/4
رنگ نستاری در دستگاه نوا : 6/4
رنگ فرح : 6/4
رنگ حربی در ماهور : 2/4 و بعضا 7/8
رنگ شهرآشوب : 6/8
2-رنگ های ساخته شده توسط آهنگسازان (که اجرای صحنه ای داشته اند) که معمولا با ریتم 6/8 رنگ هایی ساخته اند و بسیار جذاب می باشد.
برای دستیابی به نت های مربوط به رنگ های ساخته شده اساتید پیشنهاد می گردد کتاب صد رنگ رِنگ نوشته استاد ارشد تهماسبی را تهیه بفرمایید.
کتاب شامل نت های رنگ استادان برجسته ایی مثل علی اکبر شهنازی، موسی معروفی، رکن الدین مختاری، علینقی وزیری، رضا محجوبی، حسین اسماعیل زاده، ابراهیم منصوری، مشیرهمایون شهردار، حبیب سماعی، آقاحسینقلی، حسینقلی بیگجه خانی، ابوالحسن صبا، نورعلی برومند، غلامحسین درویش، مهدی خالدی، غلامحسین بیگجه خانی، روح الله خالقی و حسین علیزاده و همچنین ارشد تهماسبی است .