واژه نامه موسیقی
واژه نامه ها معمولا توضیحات مختصری در مورد اصطلاحات فنی و تخصصی آن رشته یا دسته بندی در اختیار بیننده قرار می دهند که از بهتزین واژنامه ها در زمینه موسیقی می توان به سایت ویکی پدیا اشاره نمود همچنین از واژه نامه مفصل مرکز موسیقی و سرود صدا و سیما می توان یاد کرد که بخشهایی از این واژه نامه ها در زیر آورده شده اند
ارکستر یا سازگان به مجموعه‌ای از نوازندگان و سازهایی که باهم به اجرای قطعات موسیقی می‌پردازند، اطلاق میشود.
هر ارکستر به‌طور معمول براساس قرارگرفتن نوع و تعداد سازها در آن نامگذاری میشود. برای نمونه، ارکستر سمفونی، که به‌عنوان بزرگترین نوع ارکستر شناخته میشود، بدان معناست که در آن از تمام گروه‌های سازی استفاده شده و تقریباً تمامی سازهای موسیقی کلاسیک غربی در آن وجود دارد. ارکسترهای کوچک‌تر، که بخشی از سازهای موسیقی کلاسیک در آن قرار دارد، با نام‌های دیگر از جمله ارکستر مجلسی نامیده میشوند. ارکستر مجلسی به ارکستری گفته میشود که در آن از سازهای زهیِ آرشه‌ای، سازهای بادی چوبی و سازهای کوبه‌ای و سازهای کلیدی همچون پیانو می‌تواند استفاده شود.
در برخی از موارد، بعضی از عنوان‌ها برای ارکسترها استفاده میشود، که این نام‌ها اشاره‌ای به نوع سازهای به‌کاررفته یا نقش سازها در این ارکسترها ندارد و این نامگذاری‌ها تنها برای تشخیص‌دادن ارکسترهای مختلف در یک منطقه یا شهر استفاده میشود. برای نمونه، ارکستر فیلارمونیک معمولاً از سوی انجمن دوستداران موسیقی در هر شهر (انجمن فیلارمونیک) پشتیبانی مالی میشود و در این ارکسترها معمولاً از نوازندگان خبره و چیره‌دست هر شهر استفاده می‌گردد. البته ساختار ارکستر فیلارمونیک، ازنظر سازی، به‌صورت ارکستر سمفونیک یا ارکستر بزرگ است، مانند ارکستر فیلارمونیک برلین و ارکستر فیلارمونیک لندن. در ارکسترها رهبر ارکستر مهم‌ترین نقش و در واقع قلب ارکستر به شمار میرود.
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
| استاکاتو (Staccato) شیوه ای کوتاه و مقطع از اجرای یک ملودی |
| ایده ثابت (Idee fix) ملودی ثابتی که در چند مومان یک اثر طولانی برای بیان یک ایده بکار میرود |
| بداهه نوازی (Improvisation) آفرینش موسیقی همزمان با اجرای آن |
| پلی تنالیته (Polytonality) سازماندهی صداهای دو یا چند گام که بطور همزمان بکار میروند.پلی تنالیته اعلب در سده ی بیستم مورد استفاده قرار می گرفت |
| پلی ریتم (Polyrhythm) استفاده از دو یا چند ریتم مستقل و متضاد بطور همزمان که اغلب در موسیقی سده ی بیستم یافته میشود |
| پیتسی کاتو (Pizzicato) نواختن یک ساز زهی کمانی با زخمه زدن بر سیمها،به جای آرشه کشی بر آن |
| پیش درآمد (Prelude ) قطعه کوتاهی که معمولا به عنوان مقدمه در یک فوگ یا در سایر قطعات موسیقی بکار میرود . یا یک قطعه ی کوتاه برای پیانو را گویند |
| تریوله هنگام نگارش ریتم،سه نوت با ارزش زمانی مساوی،در زیر یک خط منحنی فرار میگیرند و عدد 3 در بالای آن ها نوشته میشود واین سه نوت تنها با ارزش زمانی 2 نوت نواخته میشوند |
| تونالیتی نوت اصلی،گام اصلی و آکوردی که در یک قطعه با سایر پرده ها در یک آهنگ ارتباط می یابد |
| داکاپو (Da Capo) علامتی که نشان می دهد بخش آغاز قطعه باید تکرار شود |
| ریتم جریان منظم موسیقی در زمان،الگوی کشش های معین نوت ها و سکوتها در موسیقی |
| ساختار هموفونیک (Homophonic texture) اصطلاحی برای بیان موزیکی که ملودی اصلی آن با آکوردهای همراهی میشود |
| ساز زهی (String instrument) سازی که صدایش با ارتعاش سیمها به وجود می آید.سازهایی که ممکن است با کمان نواخته شوند یا به آن ها زخمه زده شود.سازهای زهی ارکستزی عبارتند از ویولون،ویولا،ویولون سل،کنتر باس و هارپ |
| ساز کوبه ای (Percussion instrument) سازی با کوک ثابت که صدای آن به وسیله ضربه زدن با دست یا با چوبه یا تکان دادن یا کشیدن تولید میشود.این سازها عبارتند از تیمپانی،سایر طبل ها،دایره زنگی ،سه گوش،سنج ها ، و زیلوفون ها |
| کلاویه اصطلاح کلی برای ساز شستی دار |
| کوتو (Koto) نوعی زیتر با سیزده سیم ابریشمی یا نایلونی که بر سراسر بدنه ی عمیق آن. که شش فوت درازا دارد،کشیده شده و با تغییر خرک های متحرک کوک دلخواه بدست میآید |
| گلیساندو(Glissando) سر خوردن سریع بطرف بالا و پایین در یک گام . لغزش سریع بر روی پرده ها |
| لیبرتو (Libertto) متن یک اپرا |
| ملودی گروهی از نوت های منفرد که به یک کل مشخص است |
| موسیقی فولک معمولا موسیقی که اصل ان مشخص نیست و بطور شفاهی منتقل میشود.امروز این اصطلاح به موسیقی مردم اطلاق میشود که سبک و رنگ و بوی هنر فولکوریک دارد |
| نشانه بمل (Flat sign) نشانه که نوت را نیم پرده پایین تر نشان میدهد |
| نوت دو نقطه الگوهای ریتمیک کوتاه بلندی که یک نوت کوتاه تر به دنبال یک نوت نقطه دار می آید |
| نوت نقطه دار نوتی با یک نقطه در سمت راست آن . این نقطه نصف ارزش نوت اصلی را دارد که به خود نوت اضافه می شود |
| نیم پرده (Half step) کوچک ترین فاصله که در موسیقی غرب بکار میرود برای مثال فاصله ی میان سی و دو |
| Leading tone پرده هفتم یا تونیک یک گام که با نیم پرده فاصله، به نوت آخر ختم میشود |
| ابوالچب نغمه اي است در ماهور راست پنج گاه و همايون |
| ابوعطا يكي از متعلقات دستگاه شور، گه گامش با آن يكي است و تنها اختلاف آن با شور در توقف مكرر روي درجه چهارن (نت شاهد) و درجه دوم نت ايست. |
| اپرا (Opera) نمایشی که با همراهی ارکستر اجرا میشود و معمولا اجرایی به مقیاس بزرگ است در برگیرنده ی آوازخوانان سلو،دسته های کر،ارکستر ،لباس ها و صحنه پردازی |
| اتود (Etude) قطعه ای که برای کمک به مشکلات خاص فنی یک اجرا کننده ی ماهر طراحی شده است |
| آرایش خورشيد از الحان سي گانه باربد است در برهان قاطع نام اين آواز آرايش جهان آمده است. |
| آرپژیو/آکورد شکسته صدای پرده های منفرد یک آکورد ، به ترتیب و نه بصورت همزمان. |
| ارکستر گروه نوازندگان با مجموعه سازها كه با هم يك قطعه موسيقي را اجرا كنند |
| اشكنه نام نوايي از موسيقي است ( دوره ساسانيان ) |
| آشورآوند اط اصطلاحات موسيقي است گوشه اي در دستگاه ماهور و راست پنج گاه |
| اصول ثقيل يكي از هفده موسيقي و اصول را به هندي تال گويند |
| اصول خفيف يكي از هفده اصول موسيقي |
| اصول دار در هيات نوازندگان كسي را گويند كه اصول نگاه دارد يا با اشارات دست و چوب و با ضرب آنان را به اصول رهبري كند. آن كه با طبل يا دف يا دورويه (دايره) اصول را نگاه دارد و خوانندگان و رقاصان و ورزشكاران را رهبري كند. |
| اصول فاخته نوع يازدهم از هفده گونه اصول در موسيقي است. آن را فاخته هم خوانند و نام صوتي هم است |
| افشاري يا افشار نغمه اي از دستگاه شور است. گوشه هاي مهم آن عبارتند از درآمد، جامه دران، مثنوي پيچ، قرايي، شاه خنايي |
| آکاپلا موسیقی کرال ، بدون همراهی ساز |
| آکسان صدای قوی. آکسان ممکن است بر حسب تاکید،کشش زمانی یا چگونگی یک آهنگ پدیدار شود |
| آکورد هر گاه بیش از 2 نت روی هم و در یک زمان نواخته شوند به طوری که شنونده یک صدارا بشنود، یک آکورد ساخته ایم. برای مثال اگر سه نت دو، می و لا را در یک زمان به صدا در بیاوریم تشکیل یک آکورد را داده ایم، آکوردها بر حسب نت های تشمیل دهنده و فواصل، فرم انگشت گذاری و صداهایی که تولید می کنند نام گذاری و دسته بندی می شوند |
| آکورد ترکیب معنا دار سه نوت یا بیشتر |
| آواز صوت، آواز، بانگ، آهنگ، خوانندگي |
| اوج در آوازهاي دشتي اصفهان و كرد بيات اجرا مي گردد. در شور به آن سلمك هم مي گويند (به آن عشاق نيز اطلاق مي شود) و همچنين از گوشه هاي دستگاه شور نيز مي باشد. |
| اوراتوریو ( Oratorio) اجرایی در مقیاس بزرگ شامل دسته های کر،خوانندگان سلو و ارکستر که معمولا برای نقل داستان تنظیم می شود . بدون صحته پردازی یا لباسهای فاخر؛ اصولا بر اساس داستانهای انجیل قرار دارد |
| اورنگی يكي از الحان سي گانه باربد است |
| اوفر هشت ضرب (ديك دك دك ديك ديك دك) از ضربهاي موسيقي ايران است |
| ایدیوفون (Idiphone) سازهایی چون زنگ ها ، ناقوس ها ، جغجغه ها یا زیلوفون ها که صدایشان بوسیله مواد تشکیل دهنده ی ساز تولید میشود و کشش در آن ایجاد نمی شود |
| آيين جمشيد از آوازهاي سي گانه باربد. اين لحن را نظامي سازنوروز خوانده است. نام لحن دوم از سي لحن باربد (برهان قاطع) |
| بادآورد نام نوايي از موسيقي (نام دوم از هشت گنج خسروپرويز |
| باده نوشين نامي از نامهاي موسيقي |
| باروزنه نام نوايي است از موسيقي |
| باغ سياووشان نام نوايي است از موسيقي و يكي از الحان سي گانه باربد است |
| باغ شهريار دستاني از موسيقي ايراني و از دستهايي كه باربد در وصف و ثروت خسروپرويز ساخته بوده است |
| باغ شيرين نام نوايي از موسيقي و لحن چهارم از سي لحن باربد |
| برافشان (ديك دك ديك دك ديك دك دك دك) از ضربهاي موسيقي ايران است. |
| برگردان مسيحي از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است |
| بستان شيرين نام نوايي است از موسيقي كه آن را باغ شيرين هم ناميده اند |
| بسته صفاهان نامي از الحان موسيقي |
| بسته نگار يك نوع تحرير است كه در افشاري سه گاه چهارگاه ماهور و ارست پنجگاه اجار ميشود نوعي سرور و راگني و نقشي از موسيقي است |
| بغدادي تحريري است ادر آواز ابوعطا به روايت مرحوم كريمي و رديف ميرزاحسينقلي |
| بيات اصفهان از دستگاه همايون منشعب مي شود كه تنها آواز دستگاه همايون است |
| بيات ترك از نغمه هاي شور است كه بعضي از گوشه هاي آن عبارتند از درآمد، قطار و فيلي |
| بيات كرد يكي از آوازهاي 5گانه متعلق به دستگاه شور است كه به آن كرد بيات هم مي گويند |
| پارتیتور صفحه نوت نویسی شده که همه ی بخش های یک آنسامبل موسیقی را با تخصیص خطوط حامل جداگانه به هر بخش که هم زمان نوتهای ریتمیک را که با حرکات عمودی دست رهبر ارکستر هماهنگی دارد تنظیم میکند |
| پاليزان از نغمه هاي دوره ساساني است |
| پر كوهغان نوايي است از سي و يك لحن معروف |
| پرتو فخار دومين آوازي كه باربد براس خسروپرويز خواند و خسرو را چنان خوش آمد كه گفت همه اضعاي بدن من مي خواهند براي بهره بردن از آن سراپا گوش گردند. |
| پرچم (Flag) خط شکسته ای که به دنباله ی نوت متصل می شود و نشان میدهد که یک نوت خاص نسبت به نوت های اطراف آن چه اندازه باید کشش داشته باشد |
| پرده (Step) فاصله میان دو نوت متواتر در گام |
| پرده تنگ نام الحان موسيقي |
| پرده چغانه نام نوايي از موسيقي |
| پرده خرم نام نوايي از موسيقي |
| پرده دير سال نام پرده اي است از موسيقي |
| پرده زنبور نام پرده اي است از موسيقي |
| پرده عنقا نام پرده اي است از موسيقي |
| پست لود (Postlude ) قطعه ی پایانی. بخشی که در انتهای موسیقی آوازی می آید و بوسله ی پیانو در ارکستر و بدون آواز نواخته میشود |
| پنجه كردي يك نوع درآمد در دستگاه شور مي باشد كه به آن پنجه شعري هم مي گويند |
| پيش درآمد نوعي قطعه ضربي است كه درواقع قسمتهاي مهم يك دستگاه است كه با ضرب يكنواخت سه ضرب و دوضرب و چهار ضرب اجرا مي شود |
| تخت اردشير نام نوايي است از موسيقي در دوره ساساني |
| تخت طاقديس نام گوشه اي در نوا، سه گاه و افشاري است و يكي از الحان سي گانه باربد است |
| تركي ضرب سزده ضرب است (ديك ديك دك دك دك ديك دك ديك دك ديك دك) از ضربهاي موسيقي ايران است. |
| تصنيف عبارت است از آهنگهاي كوتاهي كه همواره با شعر توام بود و بر مضامين خاصي ساخته مي شده است |
| ثقيل سي و شش ضرب است كه از ضربهاي موسيقي ايراني مي باشد |
| جالينوس نام نوايي است از موسيقي |
| جامه دران از نغمه هاي ساخته نكيسا و متعلق به دوره ساساني در مايه اصفهان و افشاري است كه گويند نكيسا اين نوا را چنان خوب نواخت كه حضار مجلس همه جامه ها به تن پاره كردند و مدهوش افتادند |
| جرق مقام موسيقي پرده موسيقي |
| جفت ساز يكي از فنون و هنرهاي سازندگي و صصفتي از صفات سازهاي زهي |
| جمش نام آوازي است |
| جمله موسيقي يك قطعه موسيقي از چند جمله تشكيل مي شود كه هريك از آنها داراي يك معني كامل است |
| جهارت آهنگي است در موسيقي |
| جوانويه نام آهنگگكي است در موسيقي |
| چارضرب نوعي از نوازش ساز كه به زبان هندي جوتالا گويند و نوعي نواختن ضرب كه در زورخانه معمول است |
| چارگاه چهارگاه را ببينيد |
منبع : مرکز موسیقی و سرود صدا وسیما http://music.irib.ir
خانه سه تار محلی برای ارایه مطالبی پژوهشی ، آموزشی در زمینه سازهای سنتی ایرانی بخصوص سه تار و تار می باشد . همچنین تلاش نموده ایم در حد توان با تحقیق و بررسی بهترین سازها را معرفی و برای فروش عرضه نماییم .